اخذ پذیرش از دانشگاه­ های خارج از کشور صرفاً منوط به قبولی در آزمون ورودی و داشتن مدرک زبان نیست. شما برای اخذ پذیرش از دانشگاه ­های مورد نظرتان به یک انگیزه­ نامه (نامه انگیزش) یا SOP خوب و قابل قبول نیاز دارید. انگیزه ­نامه­ ای که به دقت و درستی شما و اهدافتان را به دانشگاه مقصد معرفی کند. توجه به این نکته الزامی است که داشتن یک انگیزه ­نامه ­ی خوب، احتمال اخذ پذیرش شما را تا حد بسیار زیادی بالا می ­برد. در این مقاله می ­کوشیم تا با پاسخ دادن به این سؤال که انگیزه ­نامه یا SOP چیست، نکات مهم در تهیه انگیزه ­نامه را بررسی کنیم.

انگیزه ­نامه یا SOP دقیقاً چه چیزی است؟

انگیزش­ نامه که به اختصار SOP خواند می ­شود در واقع مخفف Statement of Purpose است. انگیزه­ نامه در زبان انگلیسی با عبارات دیگری نیز همچون Cover Letter یا Letter of Intent نام گذاری شده است. اما فرقی بین این اسامی وجود ندارد. همه­ ی این اسامی در رابطه با یک چیز هستند و آن انگیزش ­نامه است. انگیزش ­نامه به ساده ­ترین زبان ممکن، به نامه ­ای اطلاق می­ شود که توسط داوطلبِ ورود به دانشگاه نوشته می­ شود. نامه­ ای که به صورت کلی، در بر گیرنده­ ی اهدافِ داوطلب برای آینده­ی تحصیلی­ اش است. انگیزش­نامه، متنی نسبتاً صمیمانه است که با لحنی شفاف، بر مبنای سوابق دانشجو در حوزه­ های مرتبط، به واضح ­ترین شکل ممکن به بیان اهداف او می ­پردازد. اهدافی که ممکن است کوتاه یا بلند مدت باشد. بنابراین در گام نخست باید این نکته را مد نظر داشت که من به عنوان یک داوطلب ورود به دانشگاه برای روشن شدن یک مسئله ­ی ساده و مهم برای هیئتی که قرار است من را قبول یا رد کنند، نسبت به نوشتن انگیزه ­نامه یا SOP اقدام می­ کنم. اینکه: «من می­خواهم بعد از پذیرفته شدن در دانشگاه، دقیقاً چه کار کنم؟!» این نکته ­ی بسیار مهمی است. درست است که سوابق شما از اهمیت بالایی برخوردار است اما توجه داشته باشید که درانگیزه­ نامه نوشتن از آنچه می­ خواهید انجام دهید در اولویت است.

در انگیزه ­نامه یا SOP به چه سؤالاتی باید پاسخ داد؟

جواب دادن به این سؤال از آن جهت ساده نیست که نوشتن انگیزش­نامه برای هر فرد و هر رشته ­ی تحصیلی متفاوت است. هر فرد بنا به خواسته ­های شخصی خود و همچنین گذشته­ ی تحصیلی و کاری­ اش، وارد یک رشته­ ی به ­خصوص شده است بنابراین نمی ­توان یک نسخه ­ی از پیش تعیین شده را برای نوشتن انگیزه ­نامه پیشنهاد داد. اما در یک انگیزه ­نامه­ ی خوب به صورت نسبی به این سؤالات پاسخ داده می­ شود:

1. علت انتخاب این رشته و آن دانشگاه خاص چیست؟

دانشجو باید بتواند توضیح دهد که چرا نسبت به ادامه ­ی تحصیل در فلان رشته و دانشگاه علاقه دارد. توضیح درست این علاقه برای هیئت انتخاب اهمیت ویژه ­ای خواهد داشت. توجه داشته باشید که آنچه را از دلیل علاقه­ مندی خود به رشته و دانشگاه مورد نظر، برای عزیزان­تان یا در مهمانی ­ها تعریف می ­کنید از اهمیت خاصی برخوردار نیست. هیئت انتخاب مایل است دلایل واضح­تر و فنی ­تری را بخواند. دلایلی که آن­ها را مجاب کند که علاقه­ ی شما صرفاً یک علاقه ­ی سطحی یا از سر اجبار نیست.

2.  ­چرا می­ خواهید آینده­ ی خود را صرفِ این رشته­ ی خاص کنید؟

یکی دیگر از سؤالات مهمی که به طور کلی در انگیزه ­نامه ­ها مورد توجه است، این است که چه چیزی باعث می­ شود که آینده­ ی خود را صرفِ یک رشته­ ی خاص کنید! این شاید مهم­ترین بخش از یک انگیزه ­نامه باشد. آینده! قرار است با مطالعه در آن رشته­ ی خاص و در دانشگاه مورد نظرتان چه آینده ­ای را رقم بزنید؟ اساساً گمان می­ کنید چه آینده­ای در انتظار شما است؟ چه آینده­ای در آرزوهای شماست؟ خود را مستحق و لایقِ رسیدن به چه آینده­ای می دانید؟ و مهم­تر از همه رابط ه ­ی آینده ­ی شما با رشته و دانشگاهی­ که مایل هستید در آن تحصیل کنید چیست؟ پاسخ ­های هر چه روشن­تر به سؤالات می ­تواند به کیفیتِ انگیزش ­نامه­ ی شما بیفزاید.

3. چرا باید شما را انتخاب کنیم؟

این سؤال همزمان که می ­تواند یک سؤال فنی باشد، یک سؤال چالشی هم هست. شما به جای هیئت انتخاب قرار می­ گیرید. باید خودتان را قضاوت کنید و بدون بزرگ­نماییِ ویژگی­ هایی که شاید فقط برای خودتان جذاب است، مقدم بر هیئت انتخاب به خودتان بقبولانید که چرا شما باید انتخاب شوید؟ چرا فکر می­کنید نسبت به دیگر متقاضیانی که قصد ورود به دانشگاه مورد نظر را دارند، ارجح هستید؟ باید این موضوع را به صورت شفاف توضیح دهید و از ویژگی­ های منحصر به فرد خود یاد کنید. به نقاط قوت خود اشاره کنید و در کنار آن سعی نکنید نکات منفی خود را کتمان کنید. شفاف باشید و بدانید که از میان تمام بخش­های مربوط به پذیرش، بخشِ نگارش انگیزه نامه تنها موردی است که به طور کامل در اختیار شما است. از این امکان به بهترین شکل ممکن بهره ببرید.

تفاوت انگیزه نامه یا SOP با مدارک ارائه شده به دانشگاه چیست؟

شاید این سؤال به ذهن متبادر شود که اگر داوطلب ورود به دانشگاه مدارک مورد نیاز برای پذیرش را به دانشگاه ارائه داده است، چه نیازی به نگارش انگیزه ­نامه است؟ اشاره به یک نکته ­ی اساسی در این بخش از اهمیت ویژه ­ای برخوردار است. مدارک، آنچه را برای هیئت انتخاب مشخص می­ کند که مربوط به گذشته­ ی شما است. در حالی که انگیزه ­نامه یا SOP در رابطه با آینده ­ی شما صحبت می­ کند. توجه به این مسئله، باز تأکیدی بر این موضوع است که شما باید دقیقاً به هیئت انتخاب بگویید که می­خواهید در این رشته و دانشگاه چه کار کنید و به کجا برسید!

چگونه یک انگیزه­ نامه خوب بنویسیم؟

واضح است که انگیزش ­نامه نیز مانند هر متن دیگری برای خوب بودن نیاز به تبعیت از یک ساختار دارد. ساختاری که به شما این امکان را می ­دهد تا آنچه را که می­ خواهید بیان کنید، به بهترین شکل ممکن بنویسید. در واقع مثل هر متن نوشتاری دیگری باید این موضوع را مد نظر قرار دهید که متن شما باید نظام ­مند باشد و از یک فرم خاص تبعیت کند. شما در حال نوشتن یک نامه­ ی فوق رسمی به یک ارگان دولتی نیستید. همچنان که نباید مانند مواقعی بنویسید که در حال چت کردن با دوست صمیمی­تان هستید. برای آنکه در نگارش انگیزه ­نامه بتوانید به بهترین شکل متمرکز شوید، بهتر است مطالب خود را دسته ­بندی کنید. یکی از شیوه ­های مطلوب برای طبقه ­بندی مطالب، فرم پیشنهادی­ ای است که در ادامه مطرح خواهیم کرد.

الف) شروع

1. مقدمه

یک قاعده ­ی عرفی در روابط انسانی وجود دارد که می گویدد شما برای جذب کردن مخاطبتان، تنها چند ثانیه فرصت دارید. این موضوع در رابطه با متن­ های نگارشی نیز صادق است. شما فقط چند جمله فرصت دارید تا هیئت انتخاب را قانع کنید که نامه ­ی شما ارزش خواندن دارد. ممکن است در همان خطوط اول حذف شوید. پس در نوشتنِ بخش شروع انگیز­ه ­نامه کاملاً هوشیار باشید. این بخش از اهمیت بسیار ویژه­ای برخودار است. هر چه می ­توانید از اشتیاق خود نسبت به ادامه­ ی تحصیل در این رشته صحبت کنید. از اینکه چرا به این رشته علاقه­ مند شدید؟ البته اغراق در این موضوع نیز آسیب زننده است. چرا که پرداختن به حاشیه­، یک امر منفی در انگیزه ­نامه است. مراقب باشید و بدانید که این قسمت فقط بخشی از نامه برای جذب هیئت انتخاب است. قرار نیست همه چیز را در این بخش مطرح کنید. الهام گرفتن از یک داستان اسطوره­ای یا کهن و همچنین شروع انگیزش­نامه با جمله ­ای از بزرگان راهکار مناسبی برای القای غیر مستقیم علاقه ­ی شما به آن رشته و دانشگاه خاص است. واضح است که آن داستان یا جمله نباید به رشته و دانشگاه شما و همچنین اشتیاقتان به ادامه­ ی تحصیل در آن­ها بی­ربط باشد. بیان این مطالب در بخش مقدمه بسیار حائز اهمیت است.

2. شروع به نوشتن

این بخش قسمتی از انگیزه ­نامه است که شما از مقدمه خارج شده­ اید ولی هنوز به طور کامل وارد بدنه­ نشده اید. لازم است در این بخش به این نکته توجه کنید که نباید مستقیم سر اصل مطلب بروید. بد نیست اگر به نقلِ دلایل اصلی خود برای انتخاب این رشته به شکلی تیتروار بپردازید یا برای مثال به بیان علاقه­ ی خود از دوران کودکی به انجام کارهای مرتبط با رشته­ ای که متقاضی پذیرش در آن هستید، بپردازید.

ب) بدنه

1. سوابق تحصیلی

توجه هیئت انتخاب را به مدارک تحصیلی خود جلب کنید. مدارک تحصیلی­تان را به دقت و با لحنی صمیمانه و واضح توضیح دهید. بد نیست اگر مدرکی دارید که به رشته ­ای که مایل­ هستید در آن پذیرش شوید غیر مرتبط است، درباره­ ی آن توضیح دهید و از دلایل اخذ آن مدرک صحبت کنید. به تمام سوابق تحصیلی خود اشاره کنید. اگر تقدیرنامه­ ی معتبری دارید یا برای مثال جزء نفرات برتر دانشگاه بوده ­اید حتماً در انگیزه ­نامه به آن اشاره کنید. اگر در مسابقه ­ی علمی­ ای موفق به کسب رتبه ­ای شده ­اید یادآوری آن را فراموش نکنید. این نکته را نیز مد نظر داشته باشید که به نقاط تیره ­ی سوابق تحصیلی خود نیز اشاره کنید و آن­ها را توضیح دهید. مثلاً اگر در بعضی از درس­ها نمره­ های خوبی کسب نکرده ­اید یا به سختی آن دروس را پاس کرده­اید به هیئت انتخاب توضیح دهید که چرا این اتفاق افتاده است و برای حل این نقطه ضعف چه برنامه­ای دارید؟! همچنین می ­توانید از اثرات سوئی که آن نقاط ضعف روی روند تحصیلی شما گذاشته­ اند صحبت کنید و باز هم برنامه­ های خود برای آینده را برای هیئت انتخاب شرح دهید.

2. دلایل انتخاب دانشگاه مقصد

ابتدا لازم است به این مسئله اشاره کنم که ممکن است شما بخواهید همزمان برای چند دانشگاه مختلف اقدام به اخذ پذیرش کنید. باید به این نکته توجه جدی داشته باشید که برای هر دانشگاه باید انگیزه ­نامه یا SOP مجزا بنویسید. چرا که هیئت انتخاب هر دانشگاه متفاوت است و آن­ها از شما انتظار دارند در این بخش به آن­ها توضیح دهید که چه ویژگی­ هایی در دانشگاه و کشور مقصد دیده ­اید که مایل هستید در آن مشغول به تحصیل شوید؟ واضح است که برای اینکه این بخش از انگیزشه نامه را به خوبی بنویسید، باید مقدار قابل توجهی اطلاعات دقیق از دانشگاه، دانشکده و رشته ­ی مورد نظرتان داشته باشید. نکته­ی دیگر حرف زدن از دلایل انتخاب آن کشور خاص است. در این بخش می­ توانید با اشاره به ویژگی­ های مخصوص آن کشور، هیئت انتخاب را با خود همراه کنید. اشاره به امکانات محل تحصیل­تان خالی از لطف نیست. دقیقاً و با جزئیات به هیئت انتخاب بقبولانید که در رابطه با دانشگاه مورد نظر به دقت و درستی تحقیق کرده­ اید.

3. تجربه­ ها و رزومه کاری

با دقت کامل به این نکته توجه کنید: در هنگام نگارش انگیزه ­نامه از به رخ کشیدن یا اغراق کردن در ارائه ­ی تجربیات و رزومه کاری به صورت جدی پرهیز کنید. در موارد زیادی افرادی که دست به تبلیغِ رزومه­ ی خود زده­ اند، بنا بر رأی هیئت انتخاب مردود شده ­اند. به تمام کارهای، که در حوزه­ ی تحصیلی خود انجام داده ­اید اشاره کنید اما چیزی را نه به رخ بکشید و نه غلو کنید. سعی کنید علاقه ­ی خود را نسبت به کارهایی که انجام داده ­اید یا تجربه ­هایی که از سر گذرانده ­اید مطرح کنید. هیئت انتخاب از خواندن تجربه­ های بیهوده یا بی­ ربط نه خوشحال م ی­شود و نه علاقه­ ای به آن­ها دارد. بنابراین مراقب باشید که نه چیزی از قلم بیُفتد و نه در بیان چیزی اغراق شود. اگر فعالیت ­هایی داشته ­اید که به نظر خودتان بیان آن­ها خالی از لطف نیست، حتماً به آن­ها اشاره کنید. برای مثال، فعالیت­ های داوطلبانه یا تدریس یا پژوهش­. همچنین به مقالات نوشته و چاپ شده ­تان هم اشاره کنید و در رابطه با آن­ها اندکی توضیح دهید.

4. اهداف

خیلی ساده است! همه چیز را گفتید و ما خواندیم. حالا به ما بگویید هدفتان از آمدن به این رشته ­ی خاص و در این دانشگاه خاص چیست؟ می­ خواهید چه کار کنید؟ صرفاً به بیان اهداف کلی اکتفا نکنید. حرف زدن از اهداف کلی در انگیزه­نامه، بی­ارزش است. به دقت اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خود را شرح دهید. به هیئت انتخاب چیزی را اثبات نکنید. فقط اهدافتان را بیان کنید. بگویید می­ خواهید در پایان ترم اول به کجا رسیده باشید. در نیمه ­ی راه تحصیل چطور؟ و سر انجام هدفتان بعد از اتمام دوره­ی تحصیلی­تان چیست؟ بیان این مسائل به شکلی دقیق و صادقانه برای هیئت انتخاب جذاب و حائز اهمیت است. دقت کنید که هدفتان باید و الزاماً با رشته­ ی تحصیلی و دانشگاه مورد نظرتان رابطه ­ی مستقیم داشته باشد تا هیئت انتخاب مجاب شود که شما صرفاً در صورت پذیرفته شدن در این دانشگاه می­توانید به آن اهداف دسترسی پیدا کنید.

ج) نتیجه گیری

به هیچ وجه انگیزش نامه یا SOP خود را بدون نتیجه گیری تمام نکنید. حتی در چند خط هم که شده خلاصه و نتیجه­ ی آنچه را که باید هیئت انتخاب بر مبنای آن شما را انتخاب کنند، بیان کنید.

د) تشکر

در پایان از هیئت انتخاب تشکر کنید و به این جمله اشاره کنید که بابت وقتی که برای خواندن انگیزش­نامه­ ی شما گذاشته ­اند، تشکر کنید.

اشاره به چه ویژگی­ هایی در دانشجو روی هیئت انتخاب تأثیر مثبت ­تری می­گذارد؟

1. علاقه­ مند بودن

همانطور که به تفصیل توضیح داده شد، هر چه به علاقه ­مندی خود نسبت به انتخاب رشته ­ی مورد نظر و دانشگاه مقصد، تأکید کنید و توجه هیئت انتخاب را به آن جلب کنید، از شانس بیشتری برای بررسی انگیزش ­نامه و در ادامه پذیرفته شدن در دانشگاه برخوردارید.

2. هوش

مستقیماً به باهوش بودن خود اشاره نکنید. اگر می ­توانید، در لفافه به باهوش بودن خود اشاره کنید. جوری که هم حرفش را زده باشید و هم پس زننده نباشد. مثلاً هرگز در انگیزش­نامه ­ی خود به شکلی عریان ننویسید: «من یک دانشجوی باهوش هستم» بلکه به جای آن برای مثال به نتیجه­ ی تست هوش خود اشاره کنید و عدد نمره ­اش را با هیئت انتخاب در میان بگذارید.

3. برنامه­ ریز بودن

یک دانشجوی علاقه ­مندِ باهوش، قطعاً برنامه­ ریز است یا حداقل باید باشد. پس در انگیزه ­نامه ­ی خود به آن اشاره کنید. به مدون کردن برنامه ­های خود و همچنین تبعیت از برنامه ­ی روزانه، هفتگی و سالانه اشاره کرده و خود را به هیچ وجه شخصیتِ هر چه پیش آید خوش آیدی جلوه ندهید. هیئت انتخاب در هنگام خوانش انگیزش­نامه یا SOP شما به دقت در پیِ پیدا کردن شواهدی برای برنامه­ ریز بودن شماست. این شواهد را با بیان مثال­ هایی در اختیار آن­ها بگذارید.

4. مشتاق نسبت به آموختن

به این وجه خود (حتی اگر حقیقت ندارد) تأکید کنید. هیئت انتخاب در هنگام خواندن انگیزش­نامه ­ی شما مشتاق است که بداند آیا شما برای یادگیریِ مسائل جدید اشتیاقی دارید یا نه. به هر روی این اشتیاق را نمایان کنید.

5. اخلاق

درست است که لحن انگیزه ­نامه یا SOP باید صمیمانه باشد، اما هیچ نیازی نیست که در آن به خاطراتی که خلاف اخلاق دانشجویی یا پروتکل ­های مرسوم است اشاره ­ای کنید. اغراق نکنید! خود را به لحاظ اخلاقی یک دانشجوی معمولی معرفی کنید.

6. اهل چالش بودن

مراقب باشید که در متن انگیزه ­نامه بیش از حد در قالب یک بچه درس­خوان فرو نروید. با نقل خاطراتی در بخش تجربیات می­ توانید به هیئت انتخاب بقبولانید که اهل چالش هستید. شما قرار است در یک دوره ­ی آموزشی نسبتاً طولانی مدت، با چالش ­های زیادی روبه ­رو شوید. به هیئت انتخاب نشان دهید که از مواجهه با این چالش ­ها استقبال می­ کنید. یک دانشجوی شجاع و ریسک پذیر قطعاً بهتر از دانشجویی است که از بار علمی بالایی برخودار است اما شجاعت لازم برای به کار بستن آن­ها را ندارد.

7. مسئولیت پذیر بودن

مسئولیت پذیر بودن از دیگر نکاتی است که می­تواند توجه هیئت انتخاب را به متن انگیزه ­نامه­ ی شما جلب کند. به آنها اطمینان دهید که بابتِ در اختیار گذاشتنِ امکانات، قدردانِ دانشگاه هستید. به این مسئله اشاره کنید که در قبال آن امکانات مسئولیت پذیر هستید و اگر در شرح این ماجرا مثالی برای ارائه دارید، آن را بنویسید.